Juwelen door de tijd – Sieraden vervaardiging in de oudheid

Mensen droegen al lange tijd voordat er zelfs maar een naam voor bedacht was, kleine, decoratieve versieringen aan lichaam of kleding, voor zowel persoonlijke verfraaiing als om andere redenen. Reeds vanaf de eerste fase dat mensen kleding gingen dragen en voorwerpen als gereedschap gingen gebruiken, meer dan 100.000 jaar geleden, is men ook begonnen met het vervaardigen en dragen van sieraden. Een van de oudste opgravingen die bewijs hiervan zijn, zijn een aantal 100.000 jaar oude kralen gemaakt van Nassarius schelpen. Ze zijn wellicht de oudste vormen van juwelen die ooit ontdekt zijn en ze werden gevonden in een grot aan de zuidoostelijke kust van Spanje, in de Cueva de los Aviones. De van zeeschelpen vervaardigde kralen dateren van ongeveer 115.000 jaar geleden. Ze werden niet gemaakt door Homo Sapiëns, maar door Neanderthalers. In Kenya (Afrika) zijn bij opgravingen kralen gevonden, die gemaakt waren van geperforeerde struisvogeleieren, welke gedateerd zijn tot meer dan 40.000 jaar oud en in Rusland hebben archeologen een stenen armband en een marmeren ring met eenzelfde datering gevonden. Dit laat zien, dat sieraden al voor een ongelooflijk lange tijd deel uitmaken van menselijke culturen over de hele wereld.

Er zijn verschillende redenen waarom sieraden gedragen werden (en worden) gedurende de geschiedenis van de mensheid. Soms overlappen deze redenen, zelfs tot op de dag van vandaag. Juwelen kunnen gedragen worden vanwege een functionele reden, zoals bijvoorbeeld het bij elkaar houden van kleding, als met een gesp of broche, of om een kapsel op zijn plaats te houden, zoals met een haarspeld. Sieraden kunnen gedragen worden om een sociale of persoonlijke status aan te geven. Denk hierbij aan een trouwring, die de sociale en persoonlijke status van het huwelijk aanduidt. Een andere reden kan zijn om een soort van affiliatie of connectie aan te duiden op onder andere etnisch, sociaal of religieus gebied, of om bescherming te bieden, zoals het geval is bij bijvoorbeeld een amulet of talisman. Sieraden kunnen ook gedragen worden als artistieke uitingsvorm of als een symbool met een persoonlijke betekenis, zoals bijvoorbeeld liefde, geluk of rouw. Juwelen zijn ook wel gebruikt als betaalmiddel of handelsgoed. Wat zeker is, is dat sieraden tijdloos zijn en continu zijn ontwikkeld en verfijnd door de eeuwen heen.

In de vroegste periode van het proces van sieraden bewerking gebruikte men ieder materiaal dat voorhanden was, zoals planten, bessen, hout, stenen, onderdelen van dieren (huid, gebeente, tanden, veren en wol), schelpen en zelfs natuurlijk ontstane semi-kostbare materialen, zoals obsidiaan en marmer. De sieraden van de eerste mensen waren nog vooral gemaakt in ruwe vormen, maar werden naar verloop van tijd alsmaar bijgeschaafd en ontwikkeld. Ongeveer 7000 jaar geleden verschenen de eerste sieraden waarin koper werd verwerkt en de eerste tekenen van officiële, gevestigde bewerkers van kostbare metalen, oftewel edelsmeden, dateren van het Oude Egypte van ongeveer 3000-5000 jaar geleden. Archeologen hebben lange tijd gedacht, dat fijne metaalbewerking en het werk van edelsmeden een vak was, dat enkel door mannen werd uitgeoefend. Deze veronderstelling moest worden aangepast, toen het Kunsthistorische Museum in Wenen in oktober 2012 bekend maakte, dat ze een graf uit de Bronstijd hadden gevonden van een vrouwelijke edelmetaalbewerker. Het betreffende graf was tussen de 3200-5000 jaar oud. Hiermee is aangetoond, dat het vak van edelsmid ook in de Oudheid reeds door beide seksen beoefend werd.

Kijkend naar hoe de ontwikkeling van sieradenbewerking in de begintijd van onze geschiedenis is verlopen, kan het begin van dit proces aan grofweg drie oude beschavingen worden toegeschreven: die van Egypte & Mesopotamië, India en China.

In Egypte en Mesopotamië werkten edelmetaalbewerkers het liefste met goud. Goud werd al sinds pre dynastieke tijden uit de mijnen gehaald en bewerkt, vooral in de Oostelijke Woestijn en in Nubië (“nub” is het eeuwenoude woord voor goud). Goud is gemakkelijk te smeden en bovendien corrodeert het niet, waardoor er geen aantasting als bijvoorbeeld roest ontstaat door oxidatie. Daardoor is en was het een prettig metaal voor edelsmeden om mee te werken. De Egyptenaren koppelde het metaal goud aan de goddelijkheid van hun Goden en het werd daarom als toepasselijk gezien om gedragen te worden door de farao’s. Gouden sieraden werden voornamelijk gedragen door koningen, koninginnen en belangrijke lieden van adel. Het werd ook veel gebruikt als ruilmiddel voor de handel, als diplomatiek hulpmiddel of als beloning aan bijvoorbeeld hovelingen en militaire leiders. Goudsmeden in het Oude Egypte ontwikkelden verschillende technieken om goud te bewerken, zoals het maken van bladgoud en het gebruik van de Lost-Wax techniek (de “verlorenwasmethode”, waarbij voorwerpen gegoten worden met een bepaald materiaal, zoals brons en goud) om ingewikkelde standbeelden te creëren. Ze waren ook op de hoogte van speciale technieken, waarbij goud werd gemixt met verschillende andere metalen om legeringen te maken. Een voorbeeld hiervan is Electrum; een mix van goud, zilver en koper, die werd gebruikt om de buitenkant van monumenten zoals obelisken en de toppen van de Pyramides te bedekken. Deze edelmetaalbewerkers waren ook getalenteerde glasbewerkers en ze gebruikten onder andere halfedelstenen in hun ontwerpen. Al gauw werden sieraden in het Pre Dynastische Egypte gebruikt om de politieke en religieuze status van mensen aan te duiden. Sieraden werden mee begraven met hun eigenaar. Archeologen hebben honderden oude graven bloot gelegd bij opgravingen op de Koninklijke Begraafplaats in Ur, in het zuiden van Egypte, die dateren uit 2900-2300BC en die talrijke artefacten bevatten in goud, zilver en bedekt met halfedelstenen, zoals bijvoorbeeld kronen ingezet met Lapis Lazuli, chokers (kettingen die strak om de nek vastgemaakt worden), met juwelen ingezette haarpinnen, enkelbanden en amuletten. De lange traditie van sieradenproductie en -handel tussen het Midden-Oosten en Europa vormden een goede basis voor alle Europese beschavingen die na hen kwamen.

India was de eerste locatie waar diamanten, de hardste mineralen ter wereld, werden gemijnd, die waren bestemd voor het gebruik in sieraden. De Indiërs waren ook de eersten die de kunst verstonden van het verzamelen en verwerken van goud. De Kolar en Hatti goudmijnen zijn al duizenden jaren in gebruik, zelfs tot op de dag van vandaag. Dit maakte India tot een van de meest bezochte handelsbestemmingen ter wereld, wat vooral belangrijk werd tijdens de expansie van de Europese beschavingen gedurende het tijdperk van de ontdekkingsreizen, tussen de 15^e en 17^e eeuw. De geschiedenis van de sieraden productie in India gaat terug tot 5000-8000 jaar geleden. India groeide financieel door de export en handel met andere landen en had een voortdurende ontwikkeling in kunstvormen gedurende zo’n 5000 jaar. Enkele van India’s diamantmijnen dateren van 296BC! Diamanten werden niet alleen gebruikt in het ontwerp van sieraden, maar ook om oorlogen mee te bekostigen, als veiligheidsmiddel om leningen te financieren die nodig waren om regimes te helpen bij politieke en economische zaken en zelfs om potentaten te vermoorden! In de Hindoe religie worden goud en zilver gezien als heilige metalen en beiden zijn daarom typische aanwezigen in Indiase sieraden ontwerpen. Puur goud oxideert of corrodeert niet over tijd en staat symbool voor de warme zon. Hindoe traditie associeert goud met onsterfelijkheid (zoals ook de Egyptenaren de associatie maakte tussen goud en onsterfelijk leven), terwijl zilver daarentegen de koude maan voorstelt.

In China begon de geschiedenis van vroege sieraden bewerking rond dezelfde tijd als in India, maar het werd pas later meer wijdverbreid, toen het Boeddhisme zich begon uit te spreiden, zo’n 2000 jaar geleden. De sieraden productie in China had haar eigen unieke stijl en de focus lag vooral op natuurlijke scenes, dieren en draken. De draak staat symbool voor macht, kracht en geluk in China. Volgens de traditie symboliseren Chinese draken sterke en veelbelovende krachten, vooral met betrekking tot het element water (water, regenval, orkaanstormen en overstromingen), waarmee het een geliefd onderwerp is voor edelsmeden en juweliers. Chinese edelsmeden gebruikten meer zilver dan goud in hun ontwerpen en ze verwerkten bijvoorbeeld ook de veren van blauwe ijsvogels in vroegere Chinese sieraden. In latere tijden werden voornamelijk blauwe edelstenen en glas in hun sieraden verwerkt, alhoewel jade de voorkeur had boven andere (half-) edelstenen. Archeologen hebben ontdekt, dat verschillende stammen al jade opgraven in de Jangtsekiang rivierendelta (ook bekend als Yangtze River of Blauwe Rivier) en in Henan, de provincie vernoemd naar de Gele Rivier (Huang He) die er doorheen stroomt,  rond 3400BC. Er werd veel waarde aan jade gehecht vanwege de hardheid, de duurzaamheid en de schoonheid van het gesteente. Ook is gebleken uit opgegraven jade ringen daterend uit de 4^e-7^e eeuw voor Christus, dat Chinese juweliers al in de antieke oudheid met een soort freesmachine werkten, waarmee complexe designs werden gecreëerd, honderden jaren voor zulke apparatuur zelfs maar bekend was of gebruikt werd in het Westen. Ook de Chinezen, net als de Egyptenaren en de Mesopotamiërs, begroeven hun overledenen vaak samen met hun sieraden. In de meeste archeologische opgravingen van Chinese graven zijn prachtige exemplaren gevonden.

De drie oude beschavingen die hierboven benoemd zijn, hebben een basis gevormd van waaruit de bewerking en creatie van sieraden en juwelen zich in later tijden verder heeft ontwikkeld. Duizenden jaren van vooruitgang hebben het mogelijk gemaakt, dat dit proces van de kunst van het edelsmeden en sieradenbewerking zich heeft kunnen verfijnen en verspreiden over de wereld. Het is een onbetwist feit, dat de kunst van het edelsmeden en sieradenbewerking een van de cruciale drijvende krachten is waarmee aspecten als cultuur, mode en individualiteit als een constante aanwezigheid gedurende de geschiedenis van de mensheid wordt uitgedragen. In praktisch iedere cultuur werden en worden sieraden en juwelen gebruikt als expressieve vorm van status, rijkdom, religieuze uiting of om de drager te beschermen tegen ongeluk, dan wel als talisman voor geluk.

In het oude Griekenland werden in vroegere tijden veelal sieraden gemaakt van kralen in de vorm van schelpen en dieren. Zij introduceerden pas later goud en edelstenen in hun ontwerpen, ongeveer vanaf 1600BC. Echter, in de Myceense periode waren hun vaardigheden in het verwerken van goud ondertussen behoorlijk geavanceerd en het vervaardigen van gouden snoeren, gedraaide staven en het gieten van goud behoorden tot hun belangrijkste technieken op het gebied van edelsmeden. Helaas raakten deze technieken weer in de vergetelheid tegen het einde van het Bronzen Tijdperk, waarschijnlijk als gevolg van de Perzische Oorlogen, waardoor tevens maar weinig archeologische vondsten zijn gedaan van sieraden uit de periode daterend tussen 600-475BC in dit gebied. Sieraden werden voornamelijk gedragen door Griekse vrouwen en waren meestal bedoeld als beschermingssymbool tegen het kwaad of met een religieuze symbolische betekenis. Pas nadat Alexander de Grote delen van Azië en Europa veroverde begonnen er meer uitheemse invloeden te verschijnen in de ontwerpen van antieke Griekse sieraden. Er ontstond een groot aantal van diverse stijlen en technieken die gebruikt en ontwikkeld werden bij de bewerking van sieraden gedurende deze vroegere eeuwen, totdat het Romeinse Rijk Griekenland veroverde. Opmerkelijk is, dat de invloed van de Romeinse cultuur pas relatief laat na de overname van de Romeinen op Griekenland een introductie maakte bij de Griekse edelsmeden. Dit werd vooral duidelijk toen de Griekse fijn metaalbewerkers meer gebruik gingen maken van edelstenen in hun ontwerpen, zoals topaas, amethist, aquamarijn en Syrische granaat.

Sieradenproductie was erg divers in vroegere tijden, vooral gezien het feit dat er zo veel verschillende barbaarse stammen waren, die ieder hun eigen stijl en technieken hadden. Toen de Romeinen het grootste gedeelte van Europa hadden veroverd, veranderde ook de wijze waarop sieraden gemaakt en ontworpen werden. Dit kwam doordat stammen bijvoorbeeld samen gevoegd werden door de veroveringen en doordat Romeinse ontwerpen werden geïntegreerd in de eigen ontwerpen van de veroverde bevolkingsgroepen en vice versa. Het meest voorkomende artefact van het vroegere Rome was de broche, die werd gebruikt als gesp om kleding samen te houden. Romeinse sieraden werden gemaakt met een grote diversiteit aan materialen, variërend van goud tot brons, been, hout, (half-)edelestenen, glazen kralen en parels. De Romeinen gebruikten materialen van over het hele continent tot zelfs van ver daarbuiten. Al zo’n 2000 jaar geleden importeerden ze saffieren van Sri Lanka, diamanten van India en gebruikten ze materialen zoals smaragd en amber in hun sieraden.

Na de val van het Oude Egypte en het Romeinse Rijk, continueerde de ontwikkeling van het vervaardigen en ontwerpen van sieraden in Europa, waarbij de vroegere designs werden opgenomen in de vervaardiging van nieuwe juwelen. Vooral de Kelten en de Merovingische cultuur staan bekend om hun prachtige sieradenkunst. De kwaliteit van hun werk is minstens zo goed en soms zelfs beter dan dat uit het Byzantijnse Rijk. De meest voorkomende artefacten uit deze beschavingen zijn waarschijnlijk hun amuletten, broches en zegelringen. Vanaf de 8^e eeuw begonnen rijkere mannen met juwelen versierde wapens en zegelringen te dragen, terwijl andere sieraden vooral voor vrouwen waren bedoeld. Waar de Kelten gespecialiseerd waren in het vervaardigen van complexe vormen en continuerende patronen in hun ontwerpen, zoals onder andere de beroemde Keltische knoop, daar was de Merovingische sieradenkunst vooral beroemd om de dierenfiguren, die tot prachtige juwelen werden gevormd. De Visigoten waren ook getalenteerde edelsmeden, die overduidelijk de Byzantijnse en Westmediterrane invloeden in hun ontwerpen verwerkten. Archeologische opgravingen van Visigotische sieraden betreffen meestentijds broches, gespen en enkele haarspelden.

Gedurende de periode van het Byzantijnse Rijk maakten sieradenontwerpers gebruik van veel Romeinse methoden en technieken, doch de religieuze thema’s waren overheersend en hun edelsmeden verkozen het lichtgewichte bladgoud over solide goud materialen. Ook maakten ze nadrukkelijk meer gebruik van duurdere steensoorten en edelstenen. Zoals in veel andere beschavingen in deze oudere tijden, begroeven ook de Byzantijnen hun sieraden met hun eigenaars.

De basale vormen en ontwerpen van sieraden variëren weliswaar tussen alle culturen en gedurende de verschillende tijdsperioden, maar allemaal zijn ze navenant lange tijd aanwezig of zijn ze overgenomen in latere sieradenkunst. De meest voorkomende sieraden in de Europese beschavingen en culturen, zoals broches, gespen, kettingen, hangers, ringen, armbanden, oorbellen, manchetknopen en haarspelden, zijn sinds de oudheid constant aanwezig geweest en zullen dat naar grote waarschijnlijkheid nog tot in lengte van jaren zijn.

Gwendolyne Blaney – GSG

Share on facebook
Share on twitter

References

Wikipedia – https://en.wikipedia.org/wiki/Jewellery – “Jewellery”
History of Jewelry – http://www.historyofjewelry.net/ – “History of Jewelry – All about jewellery”
Cooksongold – https://www.cooksongold.com/blog/trends-and-inspiration/a-history-of-jewellery – “A History on Jewellery”
Pauline Weston Thomas – Fashion-Era – https://www.fashion-era.com/jewellery.htm – “Jewellery History – Fine and Fake Jewellery”
HypnoGirl – https://atensequence.blogspot.com/2013/08/the-importance-of-gold-to-ancient.html – “The importance of Gold to the Ancient Egyptians”
Wikipedia – https://en.wikipedia.org/wiki/Courtier – “Courtier”
Quora – https://www.quora.com/How-did-Ancient-India-have-so-much-gold-as-there-were-no-gold-or-diamond-mines-in-India-and-the-history-does-not-suggest-any-trade-between-Africa-and-Asia
Johnson Hur – https://bebusinessed.com/history/the-history-of-gold/ – “The History of Gold”
Mark Cartwright – https://www.ancient.eu/gold/ – “Gold in Antiquity”
Wikipedia – https://en.wikipedia.org/wiki/Age_of_Discovery – “Age of Discovery”
Wikipedia – https://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_dragon – “Chinese dragon”
Wikipedia – https://en.wikipedia.org/wiki/Dragon – “Dragon”
Jonathan Hopfner – South China Morning Post – https://www.scmp.com/article/634397/fyi-why-jade-so-important-chinese – “FYI: Why is jade so important to the Chinese?”
Wikipedia – https://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_jade – “Chinese jade”
Juan Gamero – The Ancient Home – https://theancienthome.com/blogs/blog-and-news/greek-jewelry-history-facts – “Greek Jewellery History & Facts – Distinct Styles over Time”
Guyot Brothers – http://www.guyotbrothers.com/jewelry-history/jewelry-history-page7.htm – “Greek Jewelry”
Wikipedia – https://en.wikipedia.org/wiki/Byzantine_Empire – “Byzantine Empire”
Sacredartofadornment.com – http://sacredartofadornment.com/?page_id=218 – “History of Byzantine and Chainmaille Jewelry”
Antiquitiesgiftshop.com – http://antiquitiesgiftshop.com/byzantine-jewelry.html – “Ancient Byzantine Jewelry – Authentic Antique Byzantine Jewellery – History Byzantine Jewelry”
Lang Antiques – Antique Jewelry University – https://www.langantiques.com/university/byzantine-jewelry/ – “Byzantine Jewelry”
Wikipedia – https://en.wikipedia.org/wiki/Evil_eye – “Evil Eye”
Wikipedia – https://en.wikipedia.org/wiki/Nazar_(amulet) – “Nazar (amulet)”
Christopher Cavey (1992) – “Edelstenen en Juwelen” – Rebo Productions, Lisse  – ISBN 903660786.8